Dwór i folwark szlachecki
 | Źródło 1. Sługa pana. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków ziemskich albo rolnych, autorstwa Piotra Krescentyna |
[źródło: http://cpx.republika.pl/sluga.jpg]
| Źródło 2. Dwór w Mereszowszczyźnie. Ilustracja z Encyklopedii staropolskiej, autorstwa Zygmunta Glogera |
[źródło: pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Pamiątkowy_niegdyś_dwór_w_Mereszowszczyźnie.jpg]
| Źródło 3. Orka. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków ziemskich albo rolnych autorstwa Piotra Krescentyna |
[źródło: http://cpx.republika.pl/orka%20konmi%20i%20wolami%20.jpg]
| Źródło 4. Kowal przy pracy. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O ziołach i mocy ich, autorstwa Stefana Falimierza |
[źródło: http://cpx.republika.pl/kowal.jpg]
| Źródło 5. Wypas owiec. Drzeworyt z XVI wieku., z dzieła O ziołach tutecznych y zamorskich y o moczy ich , autorstwa Hieronima Spiczyńskiego |
[źródło: http://cpx.republika.pl/owce%20na%20wypasie.jpg]
| Źródło 6. Chałupa chłopska. Rysunek z XIX-wiecznej Encyklopedii staropolskiej, autorstwa Zygmunta Glogera |
[źródło: http://cpx.republika.pl/chalupa%20chlopska.jpg]
| Źródło 7. Uniwersał królewski z 1518 r. [fragment] |
Na żądanie szlachty […], że wszyscy chłopi wszystkich i poszczególnych wsi […] winni i niech będą zobowiązani pracować teraz i po wieczne czasy przez jeden dzień w każdym tygodniu dla swoich panów; a inne prace, które zwykle wykonywali, winny być zachowane według dawnego zwyczaju.
uniwersał – tu: list królewski dotyczący ważnych spraw i wydarzeń
| Źródło 8. Ustawa sejmu przeciwko zbiegłym chłopom z 1532r. [fragment] |
Radząc nad pożytkiem spraw prywatnych ogółu [szlachty] naszego królestwa, które najwięcej szkody ponoszą przez złośliwość zbiegłych chłopów, czyli kmieci, lub ich synów, tak, że wielu z naszych poddanych z braku sług i robotników cierpi na skutek zaniedbania pilnych robót, postanawiamy i uchwalamy: Starostowie i ich zastępcy, jak również władze miejskie grodów i miast mają chwytać przebywających tam wszystkich chłopów, czyli kmieci, zagrodników, czy jakichkolwiek innych poddanych lub ich synów, którzy uciekając bez wiedzy i woli swego pana przenoszą się do innych okolic. Schwytanych mają używać do prac służebnych tak długo, dopóki pan zatrzymanego lub zatrzymanych od nalazłszy nie zażąda ich […].
kmieć - gospodarz pełnorolny posiadający duże gospodarstwo
zagrodnik - gospodarz posiadający tylko niewielką zagrodę i mało ziemi
starosta - urzędnik sprawujący w imieniu monarchy władzę nad określonym terytorium
| Źródło 9. Sebastian Klonowic O doli chłopa, 1600 r. [fragment] |
[...]
Kmiotaszek ubogi bezustannie dla dwora
Robi sobą i bydłem aż do wieczora,
Karmi się ustawicznie biedą i kłopotem,
Zimnem i upalaniem, łzami, dymem, potem […]
kmiotaszek – biedny chłop
[źródło: http://cpx.republika.pl/zrodla.htm#Długosz]
| Źródło 10. Zbiegły chłop w dybach. Drzeworyt z XVI w. |
dyby - deski z otworami, w które zakuwano ręce i nogi więźnia
[źródło: http://cpx.republika.pl/]
| Źródło 11. Andrzej Frycz Modrzewski, O niedoli chłopów w Rzeczypospolitej, tekst z 1595 r. [fragment] |
Należy oczy na to otworzyć, że żywot chłopa nie różni się od żywota niewolnika, że zawsze on przykuty do pługa i ziemi, że od rana do nocy pracuje czy to dla siebie, czy swego pana. Wielu z nich starczy chleba ledwo na pół roku […] przez resztę roku wiodą życie w okrutnej nędzy […] Nie wiem, czy egipska niewola była cięższa od chłopskiej.
egipska niewola – ciężka, niewolnicza praca; porównanie do niewoli egipskiej Żydów
[źródło: http://cpx.republika.pl/zrodla.htm#Długosz]
 | Ćwiczenia |
Na podstawie źródeł 1-5.
Wymień zajęcia ludności chłopskiej pracującej w folwarkach szlacheckich.
Na podstawie źródeł 2. i 6.
Opisz wygląd dworu szlacheckiego i chałupy chłopskiej. Wskaż różnice.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Na podstawie źródeł 7., 9. i 10.
Przedstaw obowiązki chłopów wobec szlachciców - ich panów.
Na podstawie źródeł 9-11.
1. Odpowiedz, dlaczego chłopi uciekali z folwarków szlacheckich. Jakie kary groziły im za nieposłuszeństwo wobec pana – szlachcica?
2. Odpowiedz, kto - według Ciebie - mógł wówczas korzystać z uroków życia na wsi.
 | Praca domowa |
Wehikuł czasu przeniósł Cię do XVI-wiecznej Polski. Odwiedzasz liczne folwarki szlacheckie. Jesteś zasmucony dolą chłopów pracujących w dobrach szlacheckich. Napisz otwarty list do szlachty przeciwko przymusowej pracy chłopów. Jakich użyjesz argumentów?
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................